|
Recente onderzoeken geven aan dat de fietshelm niet zo effectief is als steeds word gedacht.
Fietsdeskundigen zetten vraagtekens bij de vraag of de fietshelm vanuit de gezondheid van de mens wel zo best is. Medici beweren dat fietshelmen een must zijn voor jonge kinderen. |
|
Inleiding
De politiek in Nederland voert met enige regelmaat discussie over het nut en de noodzaak om de fietshelm te verplichten dan wel te promoten. Dat men er nog niet uit is komt doordat verschillende onderzoeken tot een verschillend resultaat heeft geleid. Er zijn twee kampen: resultaten van onderzoek in de praktijk op straat aan de ene kant en aan de andere kant onderzoeksresultaten uit modelstudies en slachtofferonderzoek. Het verschil in uitkomst leidt tot tegenovergestelde meningen: wel of niet verplichten. Wat is waarheid?
In dit artikel wordt ingegaan op wat een fietshelm moet doen, wat de praktijk op straat is en in het ziekenhuis, wat de statistieken zeggen en tips voor aankoop en gebruik van een fietshelm. |
|
Wat moet een fietshelm doen ?
De fietshelm moet het hoofd van de fietser beschermen tegen letsel. Dat lijkt duidelijk. Het ontwerp is dusdanig dat de helm bestand is tegen een botsing van 20 km/uur. Dat is precies de snelheid die het hoofd van de fietser heeft als hij langzaam rijdt en van zijn fiets op zijn hoofd op straat valt. Alle andere botsingen, met auto’s of vrachtauto’s, hebben meestal een hogere valsnelheid en bijbehorende klap op de straat of tegen de voorruit. Een aanrijding met een auto met 40 km/uur geeft een klap die tienmaal hoger is dan de norm. Het piepschuim in de helm is echter te dun om voldoende bescherming te bieden tegen deze klap. Zwaar letsel treedt al op bij een impact van hoger dan 30 km/uur. Geconcludeerd kan worden dat fietshelmen dus geen goede bescherming kunnen bieden bij botsingen met gemotoriseerd verkeer (waarbij de snelheid vrijwel altijd hoger is dan 30 km/uur). Dit zijn juist de ongevallen met gemiddeld hoger letsel. De fietshelm is niet bestand tegen de klap en de hersens schuiven bij een dergelijke botsing in de schedel vertraagd nog even door waardoor ze beschadigd kunnen raken: een (zware) hersenschudding of ernstiger.
|
De praktijk op straat en het ziekenhuis Figuur 1: Fietshelm gebruik in diverse landen in relatie tot het aantal dode fietsers.
In Nederland is het dragen van een fietshelm niet verplicht maar vrijwillig. In andere landen is de fietshelm wel verplicht; in een enkel land is gekeken naar de effecten bij de verplichting van het dragen van een fietshelm. In Australië is zo’n studie uitgevoerd toen de fietshelm wettelijk verplicht werd. Na verplichting steeg het fietshelmgebruik van 40% naar 90%, maar daalde gelijktijdig het fietsgebruik met bijna 30%. Burgers vonden het blijkbaar niet zo’n goed idee. Gelijktijdig daalde het aantal slachtoffers onder fietsers met 22%, wat een kleinere daling is dan het gedaalde fietsgebruik. De overgebleven fietsers bleken dus meer dan voorheen slachtoffer te zijn geworden. Het risico van fietsen met helm is dus ±10% hoger dan fietsen zonder helm.
Een vergelijking tussen het gebruik van de helm in 8 landen leidt tot de conclusie dat fietsers in landen met een hoger fietshelmgebruik ook een hoger risico lopen op een dodelijk ongeval. Uit figuur 1 is af te lezen dat bij een hoger gebruik van de fietshelm de kans om in het verkeer om te komen ook hoger is. De fietshelm lijkt niet effectief. Maar... TraumaNet AMC (samenwerkingsverband van ziekenhuizen die traumazorg bieden in de regio ten oosten en noordoosten van Amsterdam) stelt hier tegenover dat als kinderen en jongeren verplicht een helm op de fiets dragen, een veel letsel voorkomen kan worden. “Met name voor kinderen tussen de 10 en 14 jaar is het verplichten van een helm erg belangrijk”, stelt J. Goslings, traumachirurg en medisch hoofd van TraumaNet AMC. „Dat is de kwetsbaarste groep. Ze nemen nog niet zo lang deel aan het verkeer en zijn vaak wat onzekerder.” Per jaar worden ongeveer 26.000 kinderen en jongeren op de spoedeisende hulp behandeld na een ongeluk met de fiets. In ongeveer een kwart van die gevallen is sprake van hoofdletsel. “Overigens maak ik me geen enkele illusie dat jongeren tussen de 15 en 19 jaar massaal aan de helm gaan. Het ziet er niet zo hip en cool uit”, aldus de traumachirurg. De Fietsersbond stelt echter dat verschillende onderzoeken aangeven dat een stijging van het fietshelmgebruik tot minder fietsgebruik leidt: elke 5% meer fietshelmen geeft 4% minder fietsers maar geeft de fietser wel 10% meer risico op een ernstiger afloop bij een ongeval. |
Theorie uit de boeken
Fietsen is gezond: voor hart, longen, conditie, diabetes en tegen obesitas. De negatieve effecten van het inademen van verontreinigde lucht (in de stad fietsen) en verkeersonveiligheid zijn echter vele malen kleiner dan de positieve effecten. De gezondsheidseffecten van fietsen zijn vele malen hoger dan de nadelen. Zoals al is aangegeven daalt het aantal fietsers bij verplichting van de fietshelm sterker dan dat het aantal slachtoffers daalt. De verplichting van de fietshelm spaart dus wel hersens en hersenletsel maar vernietigd veel meer zieke harten, longen en leidt tot meer obesitas.
|
Figuur 2: Blauwe (bovenste) lijn: aanrijding met een motorvoertuig; onderste (roze) lijn: overige ongevallen [bron: fietsersbond].
|
En bij jonge kinderen?
De statistieken laten zien dat het aantal slachtoffers in de leeftijdsklasse van 0 t/m 11 jaar opvallend laag is. Het aandeel slachtoffers onder pubers (12 t/m 18 jaar) en bejaarden is veel hoger (zie figuur 2). Bij pubers zijn het vooral aanrijdingen met gemotoriseerd verkeer, dus het type ongeval waarbij een helm geen bescherming biedt. Verder is er uiteraard een hoog aandeel fietsgebruik in deze groep omdat zij veelal op de fiets naar school gaan. Het argument dat kinderen vaak hoofdletsel oplopen omdat zij hun (fiets) nog niet goed beheersen, en dat het publicitair goed doet, wordt weersproken door de statistieken. Toch beveelt ook de ANWB een fietshelm aan voor jonge kinderen. Logisch, want een fietshelm beschermt kinderen tegen ernstige verwondingen aan het hoofd of gezicht en als zij zelf vallen om met de trapper achter de stoeprand blijven haken, dan is een helm zeer nuttig om hoofdletsel te voorkomen.
Fietshelmtips van ANWB en Consument en VeiligheidZowel ANWB als de Stichting Consument en Veiligheid vinden een fietshelm bij jonge kinderen wel nuttig, maar zijn niet voor verplichting. Een fietshelm vangt de eerste klap op en dempt de schok. Voorwaarde is wel dat kinderen de helm goed dragen. Een slecht opgezette helm kan gevaarlijker zijn dan fietsen zonder helm!
De tips van beide organisaties zijn [anwb]: • Kies een helm met het keurmerk EN 1078 of EN 1080 • Stel de bandjes zo af dat de oren helemaal vrij zijn en zorg dat het zicht niet is belemmerd • Trek de riempjes niet te strak aan: er moet een vinger tussen passen. • Maar let op dat de sluiting niet over de kin weg kan schieten. • Zet de helm recht op het hoofd van uw kind • Zorg ervoor dat de helm niet heen en weer kan schuiven op het hoofd van uw kind • De hoofdhuid moet bij het bewegen van de helm meebewege • Brildragers moeten bij het passen hun bril opzetten • Liever geen spelden of paardenstaarten in de helm • Koop een helm die past. Meet de omtrek van het hoofd ongeveer 2,5 cm boven de wenkbrauwen. • De omtrek van het hoofd moet overeenkomen met de maat van de helm (zie binnenkant helm). • Een fietshelm is ook zinvol als de kinderen nog bij u achterop de fiets zitten. • Een gecrashte helm is niet meer veilig. Koop na een val of ongeluk een nieuwe • Vervang een helm na 5 jaar. |
Figuur 3: Hoe een fietshelm juist af te stellen.
|
Wat zijn de alternatieven?
De Fietsersbond heeft in 2006 het initiatief genomen om te kijken of en hoe de fietser een betere bescherming gegeven kan worden bij een aanrijding met een auto. Terugdringen van de letselernst was daarbij het doel.
Hieruit is een maatregel naar voren gekomen die zelfs bij snelheden van 50 km/uur een goede bescherming geeft: de fietsairbag op de voorruit van de auto. In samenwerking met TNO, Centraal Beheer Achmea en Autoliv en met financiële steun van de Nederlands en Zweedse overheden wordt dit concept nu uitgewerkt tot een prototype. Computeranimaties leren dat hoofdletsel en letsel aan overige lichaamsdelen sterk wordt gereduceerd. Berekend is dat het aantal doden bij volledige introductie in Nederland met 44 teruggebracht kan worden. Wereldwijd is dit uiteraard vele malen hoger. Daarmee biedt de verdere ontwikkeling van de fietsairbag kans op een grote reductie van het aantal verkeersslachtoffers.
Bronnen en meer lezen: artikel van Theo Zeegers (fietsersbond), de website fietsersbond.nl en het artikel in de Vogelvrije Fietser (maart/april 2012)
Hieruit is een maatregel naar voren gekomen die zelfs bij snelheden van 50 km/uur een goede bescherming geeft: de fietsairbag op de voorruit van de auto. In samenwerking met TNO, Centraal Beheer Achmea en Autoliv en met financiële steun van de Nederlands en Zweedse overheden wordt dit concept nu uitgewerkt tot een prototype. Computeranimaties leren dat hoofdletsel en letsel aan overige lichaamsdelen sterk wordt gereduceerd. Berekend is dat het aantal doden bij volledige introductie in Nederland met 44 teruggebracht kan worden. Wereldwijd is dit uiteraard vele malen hoger. Daarmee biedt de verdere ontwikkeling van de fietsairbag kans op een grote reductie van het aantal verkeersslachtoffers.
Bronnen en meer lezen: artikel van Theo Zeegers (fietsersbond), de website fietsersbond.nl en het artikel in de Vogelvrije Fietser (maart/april 2012)
